ضایعات و آسیب های غضروف مفصل زانو
در واقع صدمات و آسیب هایی که به غضروف مفصل زانو وارد می شود ، یک پدیده رایج می باشد . در مواردی که تمام کلفتی غضروف دچار کندگی و پارگی می گردد ، در غالب موارد نیاز است که زانوی بیمار عمل جراحی شود . ولی باید بگوییم که جراحی این بیماران و همچنین باز پروری بعد از جراحی ، دشوار بوده و دارای نتایج متعددی می باشد. ما در این مقاله تلاش خواهیم کرد که انواع ضایعات و آسیب های غضروف مفصل زانو را برای شما شرح داده و روش های درمان آن را مورد بررسی قرار دهیم.
آناتومی کاربردی
گفتنی است که غضروف مفصل زانو در انتهای پایینی استخوان ران و انتهای بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی و در سطح پشتی استخوان کشکک قرار دارد. لازم به ذکر است که سطح غضروف صاف و لغزنده بوده و سبب می گردد تا استخوان های تشکیل دهنده مفصل آسان تر بر روی هم حرکت نمایند. غضروف سبب کاهش اصطکاک بین سطوحی می گردد که بر روی هم حرکت می نمایند.
هنگامی که سطح غضروف دچار آسیب می شود ، نخست دردی احساس نمیشود. دلیل آن هم این می باشد که غضروف پایانه های عصبی جهت حس درد ندارد. زمانی که آسیب به اندازه ای بزرگ شده که استخوان زیر ان روکش حمایت کننده خود را از دست داده تحت فشار و سایش بیش از اندازه قرار گرفته و درد به وجود می آید.
انواع مختلف آسیب های زانو:
در حالت کلی آسیب های غضروف مفصل زانو را به چهار درجه می توان تقسیم نمود:
• آسیب درجه یک ، غضروف در یک محدوده خاص نرم می گردد.
• آسیب درجه دو، پارگی های خفیفی در محدوده مورد نظر ایجاد می شود.
• آسیب درجه سه ، همراه می باشد با کم شدن قطر و کلفتی غضروف در یک محدوده خاص
• آسیب درجه چهار، تمام غضروف در یک محدوده از بین رفته و در آن ناحیه استخوان کاملا لخت و بدون پوشش غضروفی می گردد. امکان دارد در این نوع آسیب تکه ای از غضروف آزاد شده و به درون مفصل بیفتد و سپس آزادانه در درون مفصل حرکت نموده و سبب آسیب بیشتر مفصل گردد.
از آنجایی که غضروف دارای رگ خونی نمیباشد ،لذا به خوبی تغذیه نمیشود . و بدون تغذیه مناسب غضروف قادر نمیباشد پس از اسیب های وارد شده خود را ترمیم نماید. با این حال زمانی تمام کلفتی غضروف مفصل زانو از بین رفته و استخوان بدون پوشش می گردد.
بر اثر فعالیت استخوان ، پوششی مانند غضروف روی آن را می گیرد. این پوشش که از جنس فیبروکارتیلاژ ( یعنی ترکیبی از بافت تاندون و غضروف) ،درست است که شبیه غضروف می باشد اما دارای ویژگی های بیومکانیک آن نمیباشد لذا نمیتواند جایگزین مناسبی برای آن باشد.
تشخیص آسیب های غضروف زانو
از آنجایی که ضایعات غضروفی زانو ، در غالب موارد برای بیمار دردی را به وجود نمی آورند ؛ امکان دارد بیمار و حتی پزشک متخصص ارتوپد هم تا مدت ها از وجود این ضایعات بی خبر باشند. در حقیقت اکثر این ضایعات به صورت تصادفی و در زمان بررسی زانو جهت مشکل دیگری کشف می گردند.
ولی با این وجود ، هنگامی که ضایعه غضروفی گسترده باشد ، پس از مدتی می تواند با ایجاد تغییر در بیومکانیک زانو باعث سرعت بخشیدن به تخریب غضروف های اطراف خود شده و در نتیجه سبب گسترش آسیب غضروفی شود.
گسترش این آسیب نیز موجب می شود که مفصل به سمت آرتروز پیش رفته و با پیشرفت آرتروز بیمار دچار نشانه های آن یعنی درد ، محدودیت حرکت و تورم مفصل زانو می گردد.
جهت تشخیص دقیق ضایعات و آسیب های غضروفی مفصل زانو ،پزشک متخصص ارتوپد ابتدا سعی می کند که به توضیحات بیمار در مورد بیماری خود دقت کرده و سپس وی را مورد معاینه قرار داده و تلاش می کنند که با استفاده از روش های تصویربرداری مثل رادیوگرافی و ام آر آی و آرتروسکوپی بیماری مریض خود را به صورت دقیق تشخیص دهد.
نحوه درمان ضایعات و آسیب های غضروف مفصل زانو:
لازم به ذکر است که همه ضایعات و آسیب های غضروف زانو ، نیازمند انجام عمل جراحی نمیباشند. در این گونه موارد ، پزشک برای بیمار خود توصیه هایی را در راستای تغییر در روش انجام فعالیت های ورزشی و بدنی می کند و از بیمار درخواست می کند با استفاده از انجام نرمش های کششی و تقویتی تلاش کند بیومکانیک زان را در حد امکان در وضعیت نزدیک به طبیعی نگه دارد.
باید بگوییم که در مواردی که ضایعات غضروف گسترده بوده و یا در مواردی که تنظیم دقیق کارکرد مفصل زانو دارای اهمیت زیادی می باشد ( مثل ورزشکاران حرفه ای ) ویا در مواردی که پزشک تشخیص می دهد ، زانو نیازمند عمل جراحی می باشد تا بع وسیله آن بتوان غضروف آسیب دیده را تا جای ممکن به قبل از آسیب بازگرداند. این نوع عمل های جراحی را به دو دسته تقسیم بندی می کنند .جراحی های ترمیمی «Reparative surgery» و جراحی های بازسازی «Restorative Surgery».
جراحی های ترمیمی:
نحوه انجام این روش درمانی هم به این صورت می باشد که بدن را تحریک می کنند تا روند ترمیمی را در محل ضایعه شکل بدهد و درست است که این روند دارای نام ترمیمی می باشد اما بافت جدیدی که بدن به جای غضروف و در جهت ترمیم ضایعه می سازد غضروف Cartilage نبوده بلکه یک چیزی شبیه ان و از جنس فیبروکارتیلاژ است. رایج ترین این روش ها در زیر ذکر شده است:
دبریدمان به توسط آرتروسکوپ (Arthroscopic Debridement)
در این روش درمانی پزشک جراح با استفاده از آرتروسکوپ لبه های نامنظم غضروف در ناحیه آسیب دیده و همچنین غضروف های آزاد درون مفصل را بر می دارد . برخی مواقع به این درمان کندروپلاستی «Chondroplasty» هم گفته می شود. استفاده از این روش می تواند برخی از علائم بیماری را تا چند سال از بین برده یا سبب کاهش آن ها شود لذا یک نوع درمان موقت محسوب می شود.
در غالب موارد از این روش هنگامی استفاده می کنند که وسعت ضایعه به اندازه ای بزرگ است که قابل ترمیم نمیباشد و یا بیمار دارای سن زیادی است و برنامه این می باشد که در آینده تحت عمل جراحی تعویض مفصل قرار بگیرد.
آرتروسکوپی با روش خراشیدن(Abrasion Arthroplasty)
نحوه انجام این روش درمانی نیز به این صورت می باشد که پزشک جراح با استفاده از آرتروسکوپ ، سطح استخوانی که بدون غضروف شده است را می خراشد. و این مسئله موجب می شود که سطح استخوان آغاز به خونریزی نموده و در پی آن روند ترمیم فعال شده ، یک لایه از بافت ترمیمی فیبروکارتیلاژ روی استخوان را می پوشاند.
درست است که این بافت مانند غضروف نمیباشد اما از استخوان نرم تر بوده و تا اندازه ای می تواند یک لایه محافظ را بر روی استخوان به وجود آورد. لازم به ذکر است که این روش نیز موقتی می باشد و امکان دارد که قادر نباشد که همه نشانه های بیماری را از بین ببرد و یا اینکه امکان دارد علائم و مشکلات بیمار پس از مدتی مجددا ً بازگردد.
روش خرد کردن (Microfracture)
نحوه انجام این روش به این شکل است که با استفاده از آرتروسکوپ ضرباتی به استخوانی که هنوز لایه ظریفی از غضورف را بر روی خود دارد وارد می کنند تا در استخوان شکستگی ریزی به وجود بیاید. این شکستگی باعث می شود تا روند ترمیم در استخوان شکسته شده آغاز شده و با ایجاد یک لایه فیبروکارتیلاژ در زیر غضروف باقیمانده استحکام آن افزایش یابد.
جراحی های بازسازی
در این روش نیز پزشک جراح ارتوپد سعی می کند که غضروف جدیدی را در ناحیه ضایعه دیده بگذارد. رایج ترین این روش ها عبارت می باشند از:
پیوند پریوست و پری کندر (Periosteal and perichondral grafting)
انجام این روش به این صورت می باشد که ، لایه پریوست که بر روی استخوان قرار گرفته است و پری کندر که بر روی غضروف مفصل زانو قرار دارد را به محل ضایعه پیوند می زنند تا در زیر آن ها غضروف طبیعی تولید گردد.
پیوند کندروسیت اتولوگ(Autologous)
برای افراد فعال و جوان بیشتر از این روش استفاده می شود که در آن ها استخوان زیر غضروف آسیب زیادی ندیده و وسعت آسیب غضروفی کم می باشد ( قطر منطقه آسیب کمتر از 4 سانتیمتر می باشد).
انجام این روش درمانی به این صورت است که نخست با استفاده از یک عمل جراحی سبک مقداری کندروسیت (سلول های غضروفی ) را از غضروف سالم مفصل زانو به دست آورده و در خارج از بدن و در محیط کشت آن ها را رشد و تکثیر می دهند. و سپس در مرحله ی بعدی با یک جراحی دوباره سلول های غضروفی تکثیر شده در محلی که دارای غضروف نمیباشد ، کاشته می شود.
پیوند استخوانی – غضروفی از خود فرد (Osteochondral Autograft)
انجام این روش به این صورت می باشد که یک تکه یا تکه هایی از استخوان همراه با غضروف روی آن از زانوی بیمار درآورده شده و در محلی که ضایعه وجود دارد ، قرار داده می شود.
در واقع این تکه حاوی استخوان و غضروف را از جایی از مفصل زانو در می آورند که نبود آن مشکل زیادی را برای زانو به وجود نیاورد ( اغلب از بالا و کنار زانو که فشار وزن بر روی آن کمتر می باشد.)
ولی باز با این وجود احتمال دارد برخی از بیماران پس از همین محل دهنده دچار مشکلاتی گردند.
این روش بیشتر در درمان بیماری استئوکندریت دیسکان زانو دارای کاربرد می باشد.
پیوند استخوانی – غضروفی از شخص دیگر (Osteochondral Allograft
باید بگوییم که این روش نیز مانند روش قبلی می باشد تنها تفاوت آن این می باشد که تکه استخوانی – غضروفی بزرگی به جای اینکه از زانوی خود بیمار درآورده شود از مفصل یک فرد فوت شده گرفته می شود.
پزشک جراح ارتوپد این تکه استخوان را به وسیله پیچ یا پین های ظریفی به استخوان بیمار متصل می کند. لازم به ذکر است که این روش بیشتر در درمان استئوکندریت دیسکانهایی که درمان های قبلی در مورد آن ها جواب نداده است ؛ دارای کاربرد می باشد.
