توانبخشی روشی درمانی است که هدف آن کسب استقلال فیزیکی بیمار ازطریق درمان جزئی یا کامل اختلالات فیزیولوژیکی و روانی است. هدف اصلی توانبخشی کاهش ناتوانی‌های فیزیکی، به حداقل رساندن درد ناشی از اختلالات و قادر ساختن فرد به استفاده از ظرفیت فعلی خود در بالاترین سطح است.
توانبخشی برای کسانی نیاز است که توانایی هایی که برای زندگی عادی روزمره به آنها نیاز دارند را از دست داده اند. برخی از شایع ترین علت ها و اختلالات عبارتند از:
- آسیب و تروما، از جمله سوختگی، شکستگی (شکستگی استخوان)، آسیب مغزی تروماتیک، و آسیب نخاعی
- سکته مغزی
- عفونت های شدید
- جراحی بزرگ
- عوارض جانبی درمان های پزشکی، مانند درمان های سرطان
- برخی از نقایص مادرزادی و اختلالات ژنتیکی
- ناتوانی های رشدی
- درد مزمن، از جمله درد کمر و گردن
- اختلالات و بیماری های دیگر مانند پارکینسون، ام اس و …
در زیر شرحی از انواع روش‌های توانبخشی، اهداف و کاربردهای توانبخشی‌های مختلف برای بیماری‌ها و مشکلات متفاوت آورده شده است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای کمک به افراد برای تقویت حرکات بدن و مدیریت درد استفاده می‌شود. فیزیوتراپ‌ها با بیماران مبتلا به آسیب، بیماری‌های مزمن و بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند، کار می‌کنند.
فیزیوتراپی و کاردرمانی هر دو درمان عملی هستند. بااین‌حال، فیزیوتراپی بر تسکین درد و بهبود توانایی حرکت دادن بدن بیماران تمرکز داشته و کاردرمانی بر بهبود توانایی بیمار در انجام وظایف روزانه تمرکز دارد.
اهداف کلی فیزیوتراپی عبارت‌اند از:
- بهبود دامنه حرکات مفصل
- افزایش قدرت بدنی
- کاهش درد بدن
- بهبود متابولیسم
- بازیابی سلامت جسمانی کلی
فیزیوتراپی در موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- صدمات
- سرگیجه
- سکته مغزی یا آسیب عصبی
- سفتی و ضعف مفاصل
- آرتروز
- سایر بیماری‌های مزمن
کاردرمانی
کاردرمانی برای بهبود توانایی فرد در انجام وظایف ضروری روزانه استفاده می‌شود. کاردرمانگران به بیمارانی که دچار آسیب‌ها، ناتوانی‌ها و بیماری‌های مختلف هستند، کمک می‌کنند تا مهارت‌های لازم را برای بازیابی استقلال دوباره توسعه دهند و حفظ کنند.
اهداف کلی کاردرمانی شامل موارد زیر هستند:
- بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف
- بهبود توانایی انجام فعالیت‌های روزانه
- بازیابی و حفظ استقلال
مواردی و بیماری‌هایی که ممکن است نیاز به کاردرمانی داشته باشند عبارت‌اند از:
- اوتیسم
- بیماری‌های سلامت روان
- معلولیت‌های جسمی
- تأخیر در رشد
- آرتروز
- آسیب‌های نخاعی و مغزی
- قطع عضو
- بیماری‌های مزمن
گفتار و زبان‌درمانی
گفتار و زبان‌درمانی شامل درمان اختلالات گفتار، زبان و بلع است. آسیب‌شناسان گفتار به بیماران کمک می‌کنند تا مشکلات مربوط به تلفظ، بلع، زبان و صدا را بهبود بخشند.
در حالی که هر دو کاردرمانی و گفتاردرمانی شامل عملکردهای بدن انسان می‌شوند، اما دو روش توانبخشی کاملاً متفاوت هستند. گفتاردرمانی بر زبان و مکانیک‌های ارتباطی تمرکز دارند اما کاردرمانی بر بازیابی و بهبود مهارت‌های مورد نیاز برای انجام وظایف روزانه تمرکز دارد.
اهداف کلی گفتار و زبان‌درمانی عبارت‌اند از:
- تقویت عضلات مربوط به صحبت کردن
- بهبود تلفظ
- بهبود توانایی در بلع مایعات
- بهبود مهارت‌های زبانی
گفتاردرمانی برای درمان مشکلات و بیماری‌های زیر کاربرد دارند:
- نارساخوانی
- مشکلات روانی
- دیسفاژی
- سندرم داون
- شکاف کام
- سرطان گردن، گلو یا سر
- اوتیسم
- اختلالات شنوایی
- گرفتگی صدای مزمن
- بیماری پارکینسون
- ام اس
- بیماری هانتینگتون (نوعی اختلال ژنتیکی ارثی)
- آفازی
- مشکلات بلع یا تغذیه
درمان رفتاری‌شناختی
هدف درمان توانبخشی رفتاری‌شناختی بهبود توانایی‌های شناختی یا مهارت‌های مبتنی بر مغز فرد است. توانبخشی شناختی می‌تواند به بیمار کمک کند تا مهارت‌های جدیدی برای مقابله با آسیب یا محدودیت بیاموزد. همچنین می‌تواند با تقویت مهارت‌های خاص به بیمار کمک کند تا عملکرد شناختی خود را بازیابد.
هدف کلی توانبخشی شناختی بهبود استقلال افرادی است که با ناتوانی‌ها و آسیب‌های شناختی سروکار دارند.
بیمارانی که ممکن است به توانبخشی شناختی نیاز داشته باشند با بیماری‌های زیر دست‌وپنجه نرم می‌کنند:
- سکته مغزی
- آسیب‌های تروماتیک مغزی
- بیماری‌های عصبی
تفریح‌درمانی (شادی‌درمانی)
تفریح‌درمانی شامل فعالیت‌های تفریحی یا درمانی برای بهبود سلامت عاطفی و جسمی افراد دارای معلولیت و بیماری است. درمانگران تفریحی به بهبود استقلال و اعتمادبه‌نفس در زندگی روزمره این بیماران کمک می‌کنند.
هدف کلی تفریح‌درمانی بهبود بهزیستی بیماران است.
مواردی که ممکن است به درمان تفریحی نیاز داشته باشد عبارت‌اند از:
- ناتوانی‌ها، آسیب‌ها و بیماری‌ها
- اختلالات سلامت روان و اعتیاد
توانبخشی حرفه‌ای
توانبخشی حرفه‌ای شامل کمک به بیماران دارای ناتوانی‌های مختلف در یافتن و حفظ شغل است. مشاوران توانبخشی حرفه‌ای از کسانی که پس از یک رویداد جدی پزشکی یا آسیب به سر کار باز می‌گردند حمایت می‌کنند.
هدف کلی توانبخشی حرفه‌ای این است که بیماران دوباره وارد نیروی کار شوند و با استقلال بیشتر شغل خود را حفظ کنند.
مواردی که ممکن است نیاز به توانبخشی حرفه‌ای داشته باشند عبارت‌اند از:
- یک اتفاق جدی پزشکی یا آسیب
- موانع ناتوانی (جسمی، ذهنی و عاطفی)
دارودرمانی
دارودرمانی نوع منحصربه‌فردی از توانبخشی است که شامل درمان افراد با داروها است. روان‌داروها یا داروهایی که بر وضعیت روانی فرد تأثیر می‌گذارند، برای بهبود سلامت جسمی و روانی کاربر استفاده می‌شوند.
دارودرمانی همچنین شامل جایگزینی داروهای غیرقانونی با داروهای تجویزشده قانونی (در صورتی که بیمار با وابستگی به مواد مخدر سر و کار داشته باشد) می‌باشد. این روش توانبخشی معمولاً با سایر اشکال درمانی مانند مشاوره ترکیب می‌شود.
اهداف کلی دارودرمانی شامل:
- کاهش میل به الکل و مواد افیونی
- کاهش احتمال عود
- بهبود الگوهای خواب
- بهبود سلامت روان
مواردی که ممکن است نیاز به درمان دارویی داشته باشند عبارت‌اند از:
- افسردگی
- سوء مصرف مواد
- زوال عقل
- بی‌خوابی
تنفس‌درمانی
تنفس‌درمانی شامل درمان و مدیریت اختلالات تنفسی و ریوی است. درمانگران تنفسی به مراقبت بیماران در سنین مختلف – از نوزادان تا سالمندان – می‌پردازند.
هدف کلی درمان تنفسی بهبود عملکرد تنفسی بیماران است. این روش توانبخشی شامل کاهش علائم اختلالات تنفسی و بیماری‌های ریوی نیز می‌شود.
مواردی که ممکن است نیاز به درمان تنفسی داشته باشند شامل موارد زیر هستند:
- بیماری مزمن انسدادی ریه
- رشد ریه در نوزادان نارس
- فیبروز سیستیک (اختلال ژنتیکی و ارثی ناشی از جهش در ژن CFTR که باعث از بین رفتن تنظیم پروتئین‌ها و درنتیجه غلیظ و چسبناک شدن مخاط دستگاه تنفسی، گوارشی و تناسلی می‌شود)
- آسم
- ذات‌الریه
- برونشیت حاد
- سرطان ریه
نکاتی که باید درمورد توانبخشی در نظر گرفت
برای بیماران، چندین نکته وجود دارند که باید هنگام انجام هر نوع توانبخشی در نظر گرفته شوند.
بیمه
هزینه و پوشش بیمه بسته به ارائه‌دهنده بیمه و نوع توانبخشی متفاوت هستند. بنابراین پیش از شروع جلسات توانبخشی در خصوص هزینه و پوشش بیمه با شرکت بیمه خود صحبت کنید.
در برخی موارد اگر فردی به‌دلیل آسیب‌دیدگی تحت فیزیوتراپی باشد، بیمه ممکن است تا زمانی که درمان ازنظر پزشکی برای بیمار ضروری باشد، هزینه‌ها را پوشش دهد و پس از آن هزینه درمان بر عهده خود بیمار است.
مدت زمان توانبخشی
مدت زمان درمان بستگی به نوع توانبخشی و مشخصات فردی بیمار دارد.
برای فیزیوتراپی، برخی از جراحات ممکن است سریع‌تر از سایرین بهبود یابند. مدت زمان توانبخشی به هر بیمار و میزان تلاشی که برای تکمیل فعالیت‌های توانبخشی که برای تسریع روند بهبودی انجام می‌دهد، بستگی دارد. توانبخشی شناختی ممکن است شامل یک فرایند بهبودی طولانی‌تر برای بیمار درگیر با آسیب ضربه‌ای به سر باشد.
برای درمانگران در این زمینه‌ها، مهم است که با بیماران در جایی که هستند ملاقات کنند و آنها را در طول فرآیند گام به گام راهنمایی کنند. مثبت بودن و حمایت از بیمار می‌توانند به اندازه خود فعالیت‌های درمانی مهم باشند.